راههای اثبات هلال در فقه مذاهب خمسه با تکیه بر نجوم جدید

بحث ثبوت هلال ماه از مباحثی است که همه انسانها به نوعی به آن نیاز دارند شریعت مقدس اسلام نیز برخی از اعمال و عبادات را معلّق به ثبوت هلال ، نموده است

بحث ثبوت هلال ماه از مباحثی است که همه انسانها به نوعی به آن نیاز دارند. شریعت مقدس اسلام نیز برخی از اعمال و عبادات را معلّق به ثبوت هلال ، نموده است.

مهمترین عامل تعیین کننده در رؤیت هلال و آغاز ماههای قمری، افق است ، هر نقطه ای روی کره زمین افق مخصوص به خودش را دارد.بر این اساس معیار متخصصین دینی و فقهای عظام در رؤیت هلال بر اساس افق مشخص می شود.

بیشتر فقها ، رؤیت هلال ماه را در هر شهری ، تنها برای مردمان همان شهر و ساکنان روستاها و شهرهای نزدیک به آن معتبر می دانند.

دیدن هلال و ثابت شدن ماه در سرزمینی برای دیگر سرزمینها کافی است و می توان با دیدن هلال و ثابت شدن ماه در هر سرزمینی از کره زمین روزه گرفت، یا روزه گشاد.

شماری از باورمندان این دیدگاه می گویند: ماه اگر در سرزمینی ثابت شد، سرزمینهای را در بر می گیرد که در شب، سرزمینی که در افق آن هلال دیده شده ، یکسان باشند،هر چند این یکسانی در پاره ای از شب باشد.

برخی از مجتهدین ،‌حکم حاکم را نیز برای پذیرش دیده شدن هلال کافی می دانند. هر چند که حاکم شخصاً ‌ندیده باشد و از راههای دیگر برایش یقین به رؤیت هلال حاصل شده باشد. .البته از نظر منجمین و به تبع آن برخی نرم افزارها پیشرفته نجومی هم که از لحاظ صحت و دقت تجربه شده باشد و اصطلاحاً اطمینان به رؤیت یا عدم رؤیت هلال ایجاد کند از نظر برخی مراجع برای اثبات رؤیت یا عدم رؤیت هلال کافی است.

واژگان کلیدی :

«هلال ،‌رؤیت ، محاق ،‌تعمیم ، گواهان ، بیّنه ، حاکم ، افق»

فهرست مطالب

مقدمه
«روش تحقیق»
«قلمرو تحقیق»
«بیان مسأله»
«پیشینه تحقیق»
هدف تحقیق:
1-1 «بخش اول»: واژه شناسی
1-1-1ماده «هلل» و مشتقات آن در کتابهای لغت
1-1-2ماده «هلل» در احادیث و قرآن
1-1-3وجه تسمیه هلال :‌
1-2بخش دوم : ‌آشنایی با تقویم هجری
1-2-1تقویم هجری قمری
1-2-2مبانی تقویم هجری قمری
1-2-3تقویم هجری قمری هلالی
1-2-4تقویم هجری قمری قرار دادی
1-2-5چرا در تقویم هجری قمری اختلاف پیش می آید؟
1-2-6مقایسه ی تقویم هجری شمسی و هجری قمری
1-3 «بخش سوم»تنجیم و ستاره شناسی
1-3-1تعریف علم نجوم :‌
1-3-2حکم تنجیم :
1-3-2-1خبر دادن از تحولات فلکی :
1-3-3ادله جواز علم نجوم
1-3-3-1روایاتی که دلالت بر مذموم بودن علم نجوم دارند.
1-3-2-2- اخبار از آینده با توجه به اوضاع فلکی بدون اعتقاد به تاثیرات آنها:
1-3-2-3اخبار از حوادث با اعتقاد به حیات افلاک و عدم استقلال آنها در تاثیر بر رویدادهای زمینی
1-3-4چند مساله مرتبط با تنجیم
1-3-4-1آیا تصدیق منجم و ترتیب اثر دادن به سخن او جایز است ؟
1-3-4-2آیا یاد گیری و یاد دادن علم نجوم جایز است؟
1-3-4-3آیا حکم رمل و فال و کار هایی از این قبیل مثل تنجیم است؟
2-1بخش اول : «نگرشی بر رویت هلال در علم نجوم»
2-1-1پیدایش ماه
2-1-2وضعیت تکوینی ماه
2-1-3کرویّت یا مسطح بودن زمین
2-1-4مدار گردش ماه
2-1-5قوانین کپلر
2-1-6اهله ی ماه
2-1-7حرکات ماه
2-2بخش دوم «بررسی پدیده های وابسته به مدار ماه »
2-2-1جزر و مد :
2-2-2خورشید گرفتگی (کسوف)
2-2-3ج)ماه گرفتگی (خسوف)
2-2-4مشاهده نور زمین تاب
2-2-5جهت یابی به وسیله ماه
2-3بخش سوم – ماههای قمری
2-3-1انواع ماه قمری
2-3-1-1ماه قمری حسابی :
2-3-1-2ماه قمری متوسط:
2-3-1-3ماه قمری هلالی فلکی :
2-3-1-4ماه قمری هلالی شرعی :
2-3-2پدیده قران نیّرین یا حالت مقارنه و محاق
2-3-3رکوردهای رؤیت هلال
2-3-4آشنایی با معیارهای رؤیت هلال
الف- معیار بابلی ها
ب- ضابطه های رؤیت دوره ی اسلامی
ج- معیار فادرینگهم(father ingham)
ج-(mounder) معیار ماندر
3-1بخش اول : «رؤیت و اثبات هلال»
3-1-1دلالت قرآن بر اعتبار رؤیت :
3-1-2دلالت احادیث بر اعتبار رؤیت
3-1-3اتفاق فقیهان بر اعتبار رؤیت
3-1-4فروع رؤیت
3-1-4 -1فرع اول : انفراد در رؤیت
3-1-4-1-1دلایل اعتبار انفراد در رؤیت
الف-اطلاق احادیث رؤیت :
ب-احادیث خاص :
ج- قرآن:
د:عقل:
3-1-4-2فرع دوم رؤیت ،راهی علم آور
3-1-5مؤید ها
3-1-6دلائل عدم اعتبار رؤیت هلال با چشم مسلح
3-1-7مؤیدات و شواهد عدم اعتبار رؤیت هلال با چشم مسلح
3-1-8ادلّه و مؤیّد ات اعتبار رؤیت با چشم مسلح
3-1-9رؤیت قبل از زوال
3-1-10بررسی روایات دیدن هلال در طول روز
3-1-11دیدگاه فقیهان ،درباره دیدن هلال در روز
3-1-12نظر عامه در دیدن هلال در روز.
3-1-13تطوق وغیوبت شفق
3-2« بخش دوم : بیّنه»
3-2-1بیّنه در لغت :
3-2-2بیّنه در قرآن
3-2-3بیّنه در اصطلاح :
3-2-4بیّنه در روایات
3-2-5بیّنه از دیدگاه فقها
3-2-6مفهوم عدالت
3-2-7معانی شهادت
3-2-8ویژگیها و شرایط شهادت
3-2-8-1عدالت :
3-2-8-2ذکوریت:
3-2-8-3توافق در اوصاف
3-2-8-4شهادت بر رؤیت
3-2-9دیدگاههای فقیهان شیعه در شمارشاهدان رؤیت هلال
3-2-9-1گواهی یک عادل :
3-2-9-2گواهی پنجاه عادل:
3-2-9-3رؤیت مطلقاً به بیّنه ثابت نمی شود.
3-2-9-4رؤیت به بیّنه (دو شاهد) مطلقاً ثابت می شود .
3-2-10دیدگاه فقهای عامه :‌
3-2-11فـروع بیّنه
3-2-11-1شهادت بر شهادت :
3-2-11-2آیا بیّنه علم آور است؟
3-3بخش سوم :‌ «شیاع»
3-3-1تعریف تواتر و شیاع از نظر فقها
3-3-2شیاع در آثار فقها
3-3-3بررسی استقلال یا وحدت تواتر و شیاع ،از نظر فقها
3-3-4دلائل حجیّت تواتر و شیاع مفید علم
3-3-5 «شیاع ظنّی»
3-3-6دلایل حجیّت شیاع ظنّی
3-3-6-1فحوای حجیّت بیّنه:
3-3-6-2روایات :
3-3-6-3سیره عقلا :
3-3-7نقد و بررسی ودلایل شیاع ظنّی
3-4بخش چهارم :‌ «گذشت سی روز و اثبات هلال»
3-4-1دلایل اعتبار گذشت سی روز
3-4-1-1اجماع:
3-4-1-2روایات:
3-4-1-3علم عادی:
3-4-2دلایل فقها بر گذشت سی روز :
3-4-3فروع قاعده گذشت سی روز
3-4-3-1فرع اول :
3-4-3-2فرع دوم:
3-4-3-3فرع سوم :
3-4-3-4فرع چهارم
3-5بخش پنجم: «حکم حاکم»
3-5-1تعاریف حکم حکومتی
3-5-2برخی مصادیق حکم حکومتی
3-5-3نظریه ها در مورد سنخ حکم حکومتی
3-5-3-1نظریه نخست :احکام حکومتی ، احکامی اولیه هستند
3-5-3-2نظریه دوم : احکام حکومتی ، احکامی ثانویه هستند
3-5-3-3نظریه سوم : نسبت میان احکام ثانویه و احکام حکومتی ، عموم و خصوص من وجه است.
3-5-3-4نظریه چهارم احکام حکومتی ، نه از احکام اولیه هستند و نه از احکام ثانویه (نظریه مختار).
3-5-4دو نکته در خصوص تعارض حکم حکومتی
3-5-5حکم حاکم به ثبوت هلال
3-5-6عدم حجیّت حکم حاکم مطلقاً
3-5-7دلائل عدم حجیّت حکم حاکم
3-5-8نقد و بررسی
3-5-9حجیّت حکم حاکم
3-5-10دلائل حجیّت حکم حاکم در رؤیت هلال
3-5-10-1عموم و اطلاقات
3-5-10-2شیوه فقها در کتابهای فقهی
3-5-10-3روایات خاصه
3-5-10-4سیره
3-5-10-5سیره پیامبر(ص)
3-5-10-6سیره خلفا
3-5-10-7سیره ائمه(ع)
3-5-10-8هلال از امور حسبیه
3-5-11آراء دیگری در خصوص حکم حاکم:
3-5-11-1اصالت حکم حاکم
3-5-11-2قول به تفصیل:
3-5-11-3تفصیل بین هلال رمضان و شوال
3-5-12چگونگی حکم
3-5-13قلمرو نفوذ حکم حاکم در رؤیت هلال
3-5-14حرمت نقض حکم حاکم
3-5-15 «ادله عدم جواز نقض»
3-5-16موارد جواز نقض حکم حاکم :‌
3-5-17حکم حاکم اهل سنّت در ثبوت هلال
3-5-18ادله حجیّت حکم حاکم اهل سنّت
3-5-18-1سیره ائمه اطهار(ع)
3-5-18-2دلائل قائلان به عدم اجزا
3-5-18-3دلائل قائلان به اجزا
4-1بخش اول « افقها »
4-1-1نظریه مشهور:
4-1-2دیدگاه غیر مشهور
4-1-3نظر فقهای عامه
4-1-4خلاصه دیدگاهها
4-1-5معیار در نزدیکی و دوری شهرها:
4-1-5-1اختلاف در طلوع و غروب خورشید:
4-1-5-2امکان رؤیت با نبود مانع
4-1-5-3اختلاف اقالیم و تفاوت مناظر
4-1-5-4منزله و مرحله
4-1-6دلایل قائلان به عدم تعمیم
4-1-6-1ظاهر آیه شریفه:
4-1-6-2روایات :
الف. روایات رؤیت هلال.
ب- روایات شهادت به رؤیت
4-1-6-3قیاس رؤیت هلال به طلوع و غروب خورشید.
4-1-6-4عقل
4-1-6-5سیره مسلمانان
4-1-6-6اجماع
4-1-6-7شهرت :
4-1-6-8روایت کُرَیب:
4-2بخش دوم «دلایل دیدگاه غیر مشهور» یا دلایل تعمیم ثبوت هلال
4-2-1قرآن :‌
4-2-2روایات
4-2-2-1اطلاق رؤیت:‌
4-2-2-2اطلاقات روایات بینه :
4-2-3روایات خاصه.
4-2-4رؤیت طریقیت دارد نه موضوعیت
4-2-5مویدات نظریه تعمیم
4-2-5-1وحدت لیله القدر
4-2-5-2وحدت عید فطر و قربان
4-2-5-3دعای سمات:‌
4-2-5-4سیره پیامبر(ص)
4-2-5-5علم
4-2-5-6مذاق شرع
4-2-5-7عدم معیار برای دوری ونزدیکی
4-2-5-8حرمت روزه در روز عید فطر و قربان
4-2-5-9پیامدها
نتیجه :
پیشنهادات:
«فصل پنجم»
ضمائم :
1- جدایی زاویه ای
2- مقارنه ماه و خورشید
3- سن ماه
4- حد دانژون
5- مدت مکث
6- ارتفاع هلال
7- اختلاف سمت
8- فاز ماه
9- طول کمان هلال
10- نا پیوستگی هلال
11- ضخامت بخش میانی
12- فاصله ماه از زمین
منابع و مآخذ